دلایل شایع نیاز به تعویض مفصل زانو چیست؟
دلایل تعویض مفصل زانو (یا کلی پروتز زانو) یکی از جراحی‌های پرکاربرد در حوزه ارتوپدی است که در مواقعی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نبوده و درد و کاهش عملکرد زانو به حدی شدید رسیده‌اند، توصیه می‌شود. این عمل جراحی با هدف جایگزینی ساختار آسیب‌دیده زانو با یک پروتز مصنوعی انجام می‌شود تا از طریق کاهش درد، بهبود عملکرد و افزایش کیفیت زندگی بیماران، نتایج مطلوب حاصل گردد. پیشرفت‌های اخیر در تکنولوژی جراحی و طراحی پروتزها باعث شده تا نتایج این جراحی بسیار بهبود یابد و عوارض جانبی به حداقل برسند. در این مقاله به موارد کاربردی از دلایل تعویض مفصل زانو خواهیم پرداخت.
۱. آرتروز زانو مهمترین دلایل تعویض مفصل زانو
تعریف و پاتوفیزیولوژی
آرتروز زانو یا استئوآرتریت، یک بیماری مزمن و تدریجی است که در آن غضروف پوشاننده انتهای استخوان‌ها به مرور زمان فرسایش پیدا می‌کند. این فرسایش منجر به تماس مستقیم استخوان‌ها با یکدیگر، ایجاد اصطکاک، درد و التهاب می‌شود. عواملی مانند پیری، آسیب‌های قبلی، فشارهای مکرر ناشی از فعالیت‌های ورزشی یا شغلی و اضافه‌وزن می‌توانند این فرایند را تسریع کنند.
علائم بالینی و تشخیصی
- درد مزمن: درد که به تدریج بدتر می‌شود و اغلب در فعالیت‌های روزانه تشدید می‌گردد.
- تورم و التهاب: تجمع مایعات در ناحیه زانو به علت التهاب مفصل.
- سختی مفصلی: به ویژه در صبح یا پس از دوره‌ای از عدم حرکت.
- صدای خردگی: هنگام حرکت زانو به دلیل اصطکاک استخوان‌ها.
درمان‌های اولیه و نقش جراحی
در مراحل اولیه، روش‌هایی نظیر فیزیوتراپی، مصرف داروهای ضدالتهابی، تزریق‌های داخل مفصلی و کاهش وزن توصیه می‌شود. اما در مواردی که این درمان‌ها بهبودی ایجاد نمی‌کنند و درد و کاهش عملکرد به حدی می‌رسد که فعالیت‌های روزانه مختل می‌شود، تعویض مفصل زانو به عنوان راه‌حل نهایی مطرح می‌شود.
۲. آرتریت روماتوئید
پاتوفیزیولوژی و ویژگی‌های بیماری
آرتریت روماتوئید یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های مفصل حمله می‌کند. در نتیجه، التهاب مزمن، تورم و تخریب تدریجی ساختارهای مفصلی به ویژه زانو اتفاق می‌افتد. برخلاف استئوآرتریت که عمدتاً ناشی از سایش مکانیکی است، در آرتریت روماتوئید عوامل التهابی و ایمنی در روند پیشرفت بیماری نقش دارند.
علائم و تشخیص
- درد و التهاب مداوم: که معمولاً در هر دو زانو به‌صورت متقارن مشاهده می‌شود.
- سختی مفصلی طولانی مدت: به‌ویژه در صبح که می‌تواند بیش از یک ساعت طول بکشد.
- تورم و افزایش دمای مفصل: که به همراه علائم سیستمیک مانند خستگی و کاهش اشتها می‌آید.
- تغییر شکل مفصل: در مراحل پیشرفته ممکن است تغییراتی در شکل ظاهری زانو ایجاد شود.
درمان و زمان مناسب برای تعویض مفصل
با وجود استفاده از داروهای ضدالتهاب، داروهای تغییر دهنده‌ی پیشرفت بیماری (DMARDs) و درمان‌های بیولوژیک، برخی بیماران به دلیل عدم پاسخ کافی یا پیشرفت سریع بیماری ممکن است نهایتاً به نیاز به تعویض مفصل زانو برسند.
۳. آسیب‌های تروماتیک و شکستگی‌ها از دلایل تعویض مفصل زانو است
تأثیر آسیب‌های حاد بر ساختار زانو
تصادفات، سقوط‌ها یا ضربه‌های شدید می‌توانند باعث آسیب‌های پیچیده‌ای در زانو شوند. شکستگی‌های داخل مفصلی، پارگی رباط‌ها، یا آسیب‌های ترکیبی به ساختار زانو موجب اختلال در عملکرد و ایجاد ناهنجاری‌های مکانیکی می‌شوند. این آسیب‌ها در صورت عدم درمان صحیح، می‌توانند به تخریب تدریجی مفصل منجر شوند که یکی از دلایل تعویض مفصل زانو به شمار می‌رود.
علائم بالینی آسیب‌های تروماتیک
- درد حاد و ناگهانی: بلافاصله پس از وقوع حادثه.
- تورم شدید و تغییر شکل: که ممکن است به عدم پایداری زانو بیانجامد.
- عدم تحمل وزن: بیمار ممکن است نتواند وزن خود را به‌صورت طبیعی تحمل کند.
- کاهش دامنه حرکتی: که باعث محدودیت در انجام فعالیت‌های روزمره می‌شود.
مدیریت و نقش تعویض مفصل
در برخی موارد، درمان‌های اولیه شامل تثبیت زانو، جراحی‌های ترمیمی و فیزیوتراپی ممکن است کافی باشند. اما در صورتی که آسیب‌های ساختاری به حدی جدی باشند که عملکرد زانو دچار تغییرات دائمی شود، تعویض مفصل به عنوان گزینه نهایی انتخاب می‌شود.
۴. نکروز آواسکولار (مرگ بافت استخوانی) یکی دیگر از دلایل تعویض مفصل زانو
پاتوفیزیولوژی و علل بروز
نکروز آواسکولار زمانی رخ می‌دهد که خون‌رسانی به استخوان‌های زانو کاهش یابد و سلول‌های استخوانی شروع به مرگ کنند. این کاهش خون‌رسانی می‌تواند ناشی از استفاده طولانی‌مدت از داروهای کورتیکواستروئیدی، مصرف زیاد الکل یا بیماری‌های سیستمیک خاص باشد. در نتیجه، ساختار استخوانی تحت فشار قرار گرفته و به تدریج فرو می‌ریزد.
علائم و تشخیص
- درد شدید در ناحیه زانو: که ممکن است در ابتدا فقط در یک قسمت از مفصل احساس شود.
- تورم و حساسیت به لمس: به دلیل تخریب ساختار استخوانی.
- کاهش قدرت تحمل بار: بیمار ممکن است در فعالیت‌های روزانه دچار مشکل شود.
- تغییرات رادیولوژیک: در تصاویر اشعه ایکس یا MRI مشخص می‌شود.
زمان مناسب برای تعویض مفصل
زمانی که نکروز آواسکولار به حدی پیشرفت کند { یکی از دلایل تعویض مفصل زانو است } که دیگر درمان‌های غیرجراحی موثر نباشند و ساختار استخوان به طور قابل توجهی تخریب شده باشد، تعویض مفصل زانو به عنوان راه‌حل جراحی مطرح می‌شود.
مطالعه کنید: آیا جراحی پارگی مینیسک همیشه نیاز است؟
۵. ناهنجاری‌های مادرزادی و اختلالات ساختاری مورد بعدی از دلایل تعویض مفصل زانو
شرح اختلالات مادرزادی
برخی افراد به دلیل ناهنجاری‌های مادرزادی یا اختلالات ساختاری در زانو از بدو تولد با مشکلات زاویه‌ای و ساختاری مواجه هستند. این ناهنجاری‌ها ممکن است شامل انحرافات استخوانی، زانوی ضربدری یا پرانتزی و سایر تغییرات ژنتیکی باشد که در طول زمان باعث بروز ناهنجاری در توزیع وزن و افزایش فشار بر مفصل می‌شوند. که این ناهنجاری‌ها امروزه یکی از رایج‌ترین دلایل تعویض مفصل زانو است.
پیامدهای بلندمدت و تشخیص
- تغییرات مکانیکی مداوم: ناشی از ناهنجاری که موجب سایش زودرس غضروف می‌شود.
- درد و محدودیت حرکت: که در طی سال‌ها به‌طور تدریجی تشدید می‌شود.
- نیاز به مداخلات جراحی: در مواردی که روش‌های اصلاحی اولیه نتوانند از پیشرفت مشکل جلوگیری کنند، تعویض مفصل زانو لازم می‌شود.
راهکارهای درمانی اولیه
در دوران کودکی و نوجوانی، اصلاحات جراحی کوچک یا استفاده از وسایل حمایتی می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند؛ اما در بسیاری از موارد، ناهنجاری‌های شدید نهایتاً به نیاز به تعویض مفصل در بزرگسالی منجر می‌شود.
۶. چاقی و اضافه‌وزن یکی از اصلی ترین دلایل تعویض مفصل زانو
تأثیر مکانیکی وزن بر زانو
چاقی و اضافه‌وزن به‌طور مستقیم بار اضافی بر مفصل زانو وارد می‌کند. این بار اضافی موجب افزایش فشار و سایش غضروف‌ها شده و می‌تواند روند تخریبی مفصل را تسریع کند. از طرفی، اضافه‌وزن ممکن است باعث ایجاد التهاب‌های مزمن در زانو نیز گردد.
پیامدهای طولانی‌مدت
- سایش زودرس غضروف: به دلیل فشار مداوم و عدم توانایی در جذب شوک‌ها.
- افزایش التهاب مفصلی: که موجب تشدید درد و کاهش دامنه حرکتی می‌شود.
- اختلال در تعادل حرکتی: که می‌تواند باعث بروز آسیب‌های ثانویه به ساختارهای اطراف زانو شود.
رویکردهای مدیریتی
توصیه می‌شود با تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی مناسب و ورزش‌های کم‌فشار (مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری) فشار وارده به زانو کاهش یابد. در صورتی که کاهش وزن نتواند از پیشرفت آسیب جلوگیری کند، تعویض مفصل زانو به عنوان راهکار نهایی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مطالعه کنید: آیا تعویض مفصل افراد دیابتی خطرناک است؟
۷. عوامل متابولیکی و التهابی
نقش بیماری‌های متابولیکی
برخی از اختلالات متابولیکی مانند نقرس، پودوز یا هموکروماتوز باعث تجمع مواد شیمیایی یا بلورهای کریستالی در مفصل زانو می‌شوند. این تجمعات منجر به التهاب، درد و به مرور زمان تخریب ساختار مفصلی می‌گردند. همچنین، بیماری‌هایی مانند دیابت می‌توانند فرایند التهابی را تشدید کرده و اثرات منفی بر سلامت زانو داشته باشند.
روند پیشرفت و تشخیص
- تجمع بلورها یا مواد شیمیایی: که در تصویر برداری مفصلی قابل مشاهده است.
- التهاب مزمن مفصل: که به همراه درد و محدودیت حرکت بروز می‌کند.
- واکنش‌های ایمنی: که باعث تخریب تدریجی غضروف و استخوان می‌شوند.
درمان و زمان جراحی
با کنترل دقیق بیماری‌های زمینه‌ای از طریق دارو، رژیم غذایی و فعالیت‌های فیزیکی، می‌توان تا حدی از آسیب‌های جدی جلوگیری کرد. اما در مواردی که آسیب به حدی پیشرفت کند که عملکرد زانو به طور مداوم مختل شود، تعویض مفصل زانو گزینه‌ای ضروری به حساب می‌آید.
تعویض مفصل زانو روشی جراحی و درمانی برای کاهش درد، بهبود عملکرد و افزایش کیفیت زندگی در بیمارانی است که به دلیل مشکلات مزمن مانند آرتروز، آرتریت روماتوئید، آسیب‌های تروماتیک، نکروز آواسکولار، ناهنجاری‌های مادرزادی، چاقی یا اختلالات متابولیکی به‌طور قابل توجهی از نظر عملکردی دچار ناهنجاری شده‌اند. تشخیص به‌موقع، اجرای درمان‌های غیرجراحی و رعایت توصیه‌های پزشکی می‌تواند پیشرفت آسیب را به تاخیر اندازد؛ اما در شرایطی که آسیب‌ها به حدی پیشرفت کنند که یکی از دلایل تعویض مفصل زانو است، تعویض مفصل زانو به عنوان راه‌حل نهایی و مؤثر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
با توجه به پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیکی، جراحی تعویض مفصل زانو امروزه از دقت بالا، کاهش دوره نقاهت و بهبود نتایج بهره‌مند است. بنابراین، در صورت بروز علائم شدید یا کاهش عملکرد زانو، مشاوره با پزشک متخصص ارتوپدی جهت بررسی دقیق وضعیت و تعیین بهترین گزینه درمانی توصیه می‌شود.
برای مشاوره تخصصی و تعیین وقت معاینه با دکتر بهرام بدوحی می‌توانید با شماره 02126720739، با ما تماس بگیرید! یا به صورت اینترنتی نوبت خود را ثبت کنید. { دریاف نوبت اینترنتی }
دیدگاهتان را بنویسید